Αρχική » Βιογραφικά » Ιωάννης Πρωτοψάλτης ο Βυζάντιος

Ιωάννης Πρωτοψάλτης ο Βυζάντιος (ακμή περ. 1800-1866)

Ιωάννης πρωτοψάλτης ο Βυζάντιος (σε διάκριση από τον Ιωάννη πρωτοψάλτη τον Τραπεζούντιο 1770). Από τους πιο σημαντικούς πατριαρχικούς μουσικούς και ψάλτες του 19ου αι. Δεν είναι γνωστός ο ακριβής χρόνος που γεννήθηκε (περ. γύρω στο 1800). Δομέστικος (1824-1831), λαμπαδάριος (1831-1855) και, τέλος, πρωτοψάλτης (1855-1866) της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Ως πατριαρχικός ψάλτης άφησε μεγάλη φήμη (παράλληλα με τον σύγχρονό του Κωνσταντίνο πρωτοψάλτη), ωστόσο ενδιαφέρει προπάντων ως εκκλησιαστικός συνθέτης και ως εκδότης και επιμελητής σημαντικών μουσικών βιβλίων. Το σπουδαιότερο, στον τομέα της σύνθεσης, είναι η νέα μελοποίηση του Ειρμολογίου (εκδόσεις από τον ίδιο: Κων/πολη 1839 και 1856). Στην ουσία, πρόκειται για τον καλλωπισμό του Ειρμολογίου των Καταβασιών του Πέτρου Πελοποννησίου και του Συντόμου του Πέτρου Βυζαντίου, στα οποία έχουν προστεθεί οι "Κανόνες του όλου Ενιαυτού μελισθέντες" από τον ίδιο, και όλα αυτά όπως "ψάλλονται ήδη εις την Μεγάλην του Χριστού Εκκλησίαν". Με την μορφή αυτή το Ειρμολόγιο του Ιωάννου έχει επικρατήσει έκτοτε να ψάλλεται σταθερά (σε σύγχρονες εκδόσεις) από τους πατριαρχικούς και λοιπούς (σήμερα) παραδοσιακούς ψάλτες. Από τις υπόλοιπες συνθέσεις του πρέπει να αναφερθούν τα λαμπρά, και νεωτερικά για την εποχή τους, σύντομα Κοινωνικά των Κυριακών κατ' ήχον (α΄ δημοσίευση από τον ίδιο, Ταμείον Ανθολογίας, Κων/πολη 1838), τα οποία έψαλλε ο ίδιος ως Λαμπαδάριος και τα οποία ψάλλονται ακόμη μέχρι σήμερα στον Πατριαρχικό ναό (Οκτάηχα, CD 17o), το Κοινωνικό του Σταυρού Εσημειώθη εφ' ημάς (σε ηχ β΄, δ΄ και πλ δ΄), πολλά Μαθήματα σε ποικίλες εορτές (Αγ. Ανδρέου, Αγ. Νικολάου, Τριών Ιεραρχών, Αγ. Χαραλάμπους, Αγ. Αθανασίου του εν Άθω, Γ' Κυριακής των Νηστειών), το οκτάηχο του Εσπερινού της Αναλήψεως Ανελήφθης εν δόξη "μελοποιηθέν κατ' αίτησιν [...] Μακαρίου Εσφιγμενίτου", οι Καλοφωνικοί Ειρμοί Κύκλω της τραπέζης σου ηχ βαρύς "παρ' ανωνύμου καλλωπισθέν δε και επιδιορθωθέν παρά Ιω[άννου] λαμπαδαρίου" και Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη ηχ πλ δ΄, ένα Ασματικό ηχ βαρύς επτάφωνος σε δοξολογία του Δανιήλ, και ορισμένα άλλα.

Πλουσιότατη παρουσιάζεται η δραστηριότητά του στην έκδοση και επιμέλεια μουσικών Βιβλίων. Έχει επιμεληθεί και εκδώσει: το Ταμείον Ανθολογίας (Κων/πολη 1838, με τη συνεργασία του Στεφάνου Α΄ δομεστίκου) το Ειρμολόγιον των Καταβασιών του Πέτρου Πελοποννησίου (Κων/πολη 1839 και 1856, με το Σύντομο Ειρμολόγιο του Πέτρου Βυζαντίου και τους Κανόνες του Ενιαυτού του ίδιου) μια Συλλογή Καλοφωνικών Ειρμών υπό τον τίτλο "Σύνοψις Καλοφωνικών Ειρμών" (Κων/πολη 1842, σε μικρό σχήμα, με προσθήκες και Ωδές σε Πατριάρχες, συνθέσεις μάλλον δικές του) το Αναστασιματάριον Αργόν και Σύντομον του Πέτρου Πελοποννησίου (Κων/πολη 1846 "επιδιορθωθέν μετά προσθήκης των Στίχων, Κανόνων, Καταβασιών καί τινων άλλων αναγκαίων", επανεκτυπώσεις από τον ίδιο Κων/πολη 1858 και 1863, και το οποίο έχει παραδοθεί έκτοτε με το όνομά του, αποκλειστικά σχεδόν σήμερα σε χρήση με τη μορφή αυτή από σύγχρονες εκδόσεις) τη γνωστή 4τομη "Πανδέκτη" (Κων/πολη 1850-1851, μετά του Στεφάνου Α΄ δομεστίκου), μιά από τις πιο σπουδαίες και πιο έγκυρες πολυώνυμες Ανθολογήσεις και Συλλογές Παπαδικών μελών (Εσπερινού - Όρθρου - Λειτουργίας) στην ιστορία του εκκλησιαστικού μουσικού εντύπου (πρόκειται, στον πυρήνα της, για έκδοση της γνωστής χειρόγραφης 4τομης Ανθολογίας του Γρηγορίου πρωτοψάλτου). Πρέπει να προστεθεί ότι και η έκδοση της "Ανθολογίας" του Παύλου Τσαλόγλου (Κων/πολη 1846) έχει γίνει "επιστασία και επιδιορθώσει" του Ιωάννου λαμπαδαρίου. Με τις εκδόσεις και τις επιμέλειες των μουσικών αυτών Βιβλίων, τις "επιδιορθώσεις" των μελών, τους "καλλωπισμούς", τις συνθέσεις, τη ψαλτική και την όλη του δράση ο Ιωάννης πρωτοψάλτης αποδεικνύεται ένας από τους σπουδαιότερους μουσικούς του 19ου αι., άξιος συνεχιστής των Τριών διδασκάλων (και ειδικότερα του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος).

Προμετωπίδα Ταμείου Ανθολογίας Προμετωπίδα Ταμείου Ανθολογίας

Προμετωπίδα "Ταμείου Ανθολογίας", Κων/πολη 1838 και Α' Τόμου "Πανδέκτης", Κων/πολη 1850