CD 4ο
ΕΙΡΜΟΙ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΧΑΛΑΤΖΟΓΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΟΥ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΟΥ, ΔΑΝΙΗΛ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΡΗΤΟΣ
Περιεχόμενα
- Έφριξε γη ηχ πλ α΄ Παναγιώτου Xαλάτζογλου (ακμή 1708-†1748) 11'.01".
- Παιδοτόκον Παρθένον ηχ γ΄ Iωάννου πρωτοψάλτου [του Tραπεζουντίου] (ακμή περ. 1730-†1770) 9'.28".
- Mνήσθητι δέσποινα καμού ηχ πλ β΄ Δανιήλ πρωτοψάλτου (ακμή περ. 1740-†1789) 19'.50".
- Tην δέησίν μου δέξαι ηχ πλ δ΄ Γεωργίου του Kρητός (ακμή περ. 1790-†1815) 15'.28".
Σχολιασμός
Oι πρώτες ερμηνείες (CD 1o-5o) ανήκουν στον Άρχοντα πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Θρασύβουλο Στανίτσα (1910 - †1987). Oι ηχογραφήσεις Αρχείου είναι περισσότερες, ωστόσο η παρούσα Εκλογή περιέχει όλες τις πιο αναγκαίες και τις πιο σημαντικές (έχουν αποκλεισθεί μόνο οι εντελώς ακατάλληλες φωνητικά). Εκτός από μία που είναι παλαιότερη (του 1980), οι υπόλοιπες έχουν πραγματοποιηθεί σε δύο υστερότερα χρονικά στάδια (1983 και 1985-1986), δηλαδή λίγο πριν τον θάνατό του (1987). Στην ουσία, πρόκειται για ελεύθερες επιλογές του ίδιου από το σύνολο Καλοφωνικό Ειρμολόγιο (ορισμένοι Ειρμοί σε διπλή και τριπλή εκτέλεση). Στο παρόν Σώμα περιλαμβάνονται (CD 1o-4o) είκοσι οκτώ (28) συνολικά Καλοφωνικοί Ειρμοί όλων των γνωστών συνθετών και της πρώτης και της δεύτερης μεγάλης ακμής (αρχές 17ου - αρχές 19ου αι.). Συγκεκριμένα: του Αρσενίου του Μικρού (1), του Γερμανού Νέων Πατρών (3), του Μπαλασίου ιερέως (5), του Πέτρου Μπερεκέτη (15), του Παναγιώτου Χαλάτζογλου (1), του Ιωάννου πρωτοψάλτου (1), του Δανιήλ πρωτοψάλτου (1) και του Γεωργίου του Κρητός (1). Επίσης, περιλαμβάνονται (CD 5o) εννέα (9) συνολικά Κρατήματα Καλοφωνικών Ειρμών: Μελετίου Σιναΐτου του παλαιού (1), Ιωάννου πρωτοψάλτου (2), Δανιήλ πρωτοψάλτου (1), Πέτρου Πελοποννησίου (3), Ιακώβου πρωτοψάλτου (1) και Γεωργίου του Κρητός (1). Σε όλες αυτές τις ερμηνείες η σήμανση των ισοκρατημάτων ανήκει επίσης στον ίδιο τον Στανίτσα. Πρόκειται για εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση, καθώς η σήμανση γίνεται με ελευθερία, μέτρο και βαθειά αίσθηση της λειτουργίας του σχετικού ηχητικού τοπίου (φθόγγων, ήχων, φράσεων), αντίθετα, γενικότερα, από την αρμονίζουσα τυποποίηση της νεο-παραδοσιακής εκδοχής ή την κατάστικτη συνηχητική πολυσημία της τρέχουσας ψαλτικής πρακτικής (γι’ αυτό και σημαίνονται, κατ’ εξαίρεση, στα δημοσιευόμενα στην έκδοση μουσικά κείμενα). Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι, εκτός από την παλαιότερη ηχογράφηση (CD 2o, αρ. 2), και οι υπόλοιπες αρχικές έγιναν επίσης σε απευθείας (και κακήν ατυχώς) στερεοφωνική εγγραφή (εδώ τα μέλη: CD 2o, αρ. 1, CD 3o, αρ. 7, CD 5o, αρ. 6-9), ενώ όλες οι μεταγενέστερες μονωδιακά (σε οκτακάναλο μαγνητόφωνο της 1 ίντσας, με προσθήκη του ισοκρατήματος εκ των υστέρων, και όλα αυτά σε ενοποιημένη ψηφιακή επεξεργασία για την έκδοση).
Ευθύς εξαρχής πρέπει να σημειωθεί ότι οι Ερμηνείες αυτές του Στανίτσα στους Καλοφωνικούς Ειρμούς (παρά την αισθητή φωνητική κάμψη των 73-76 χρόνων και τα σχετικά ηχοληπτικά μειονεκτήματα) αποτελούν σπάνια και πολύτιμη παρακαταθήκη για την ιστορία της νεώτερης Εκκλησιαστικής μουσικής. Η ιδιαιτερότητα της ερμηνείας συνίσταται κυρίως στη σύνολη εκφραστική διατύπωση και στα πολλά επιμέρους, και σπουδαία, ιστορικά και ιδιοπρόσωπα ερμηνευτικά στοιχεία. Μέσα σε ένα εξαιρετικά ανειμένο ρυθμικό πλαίσιο (του αργού, σχεδόν ελεύθερου, τετράσημου χρόνου και ρυθμού) αναπτύσσεται, με απαράμιλλη τεχνική (και τέχνη), όλη η ερμηνευτική μελισματική κίνηση που πραγματώνεται με πλούσιο αίσθημα, μοναδική φαντασία, γνώση και έμπνευση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερμηνεία των ειρμών του Πέτρου Μπερεκέτη Συνέχομαι πάντοθεν δεινοίς ηχ α΄ (CD 2o, αρ. 1), Εσείσθησαν λαοί ηχ δ΄ Άγια (CD 2o, αρ. 6) και Πάσαν την ελπίδα μου ο δυστυχής ηχ βαρύς (CD 3o, αρ. 8), όπως και η ερμηνεία του ειρμού Έφριξε γη ηχ πλ α΄ του Παναγιώτου Χαλάτζογλου (CD 4o, αρ. 1), καθώς καταγράφουν όλοι, επιπλέον, πάμπολλα προφορικά στοιχεία της μακραίωνης ενεργού ψαλτικής τους παράδοσης στον οικείο χώρο του Oικουμενικού πατριαρχείου (παραμένοντας έτσι, σήμερα, ως μοναδικές ιστορικές ηχογραφήσεις). Πρέπει ακόμη να μνημονευθούν και οι απαράμιλλες πρωτογενείς ερμηνείες στους ειρμούς επίσης του Μπερεκέτη Εν τη βροντώση καμίνω ηχ α΄ (CD 2o, αρ. 2), Εν βυθώ κατέστρωσε ποτέ ηχ λέγετος (CD 2o, αρ. 4), Χαίρε πύλη Κυρίου ηχ πλ α΄ (CD 2o, αρ. 7) και Από των πολλών μου αμαρτιών ηχ πλ β΄ (CD 3o, αρ. 6). Το ίδιο ισχύει και για τους μετέπειτα Μνήσθητι δέσποινα καμού ηχ πλ β΄ του Δανιήλ πρωτοψάλτου (CD 4o, αρ. 3) και Την δέησίν μου δέξαι την πενιχράν ηχ πλ δ΄ Γεωργίου του Κρητός (CD 4o, αρ. 4), καθώς πρόκειται και εδώ για δύο ερμηνευτικά αριστουργήματα που αποτυπώνουν, με μοναδικό και πάλι έντεχνο τρόπο, τις επιμέρους λεπτουργημένες μουσικές φράσεις και το σύνολο ειδικό μουσικό ηχόχρωμα. Ιδιαίτερα πρέπει να μνημονευθεί και ο τρόπος ερμηνείας των Κρατημάτων: η απαράμιλλη εύρυθμη, σχεδόν οργανική εκτέλεση και η δημιουργική ανάπτυξη του σύνολου μελικού χρώματος. Oι συγκεκριμένες αυτές εκτελέσεις αναδεικνύουν λαμπρά τον έσχατο αναλυτικό μινιμαλισμό στα ειδικά αυτά συνθετικά κομψοτεχνήματα. Γενικότερα, οι Ερμηνείες του Στανίτσα στους Ειρμούς και στα Κρατήματα αποτελούν ένα πραγματικό ερμηνευτικό “Μνημείο”. Με την αναγκαία ιστορική εμπειρία και γνώση, ο μεγάλος αυτός τεχνίτης δίνει μοναδική πνοή και υπόσταση σε ένα μουσικό είδος ήδη νεκρό και γι’ αυτό ιδιαίτερα σήμερα δυσερμήνευτο. Από την άποψη αυτή, η συμβολή του στην ορθή ιστορική ερμηνεία των μελών αυτών θα παραμείνει διαρκής και αναντικατάστατη.
- Σχολιασμός-παρουσίαση και των τεσσάρων (4) Καλοφωνικών Ειρμών του 4ου CD στα ένθετα Βιβλία του Σώματος, τόμ. Α΄, Μέλη και Σχολιασμοί, σ. 93-95 Έφριξε γη, σ. 99-101 Παιδοτόκον, σ. 102-04 Mνήσθητι, σ. 104-06 Tην δέησίν μου.