Αρχική » Βιογραφικά » Ιωάννης Πρωτοψάλτης ο Τραπεζούντιος

Ιωάννης Πρωτοψάλτης ο Τραπεζούντιος (ακμή περ. 1730-1770)

Ιωάννης πρωτοψάλτης ο Τραπεζούντιος (σε διάκριση από τον μεταγενέστερο Ιωάννη πρωτοψάλτη τον Βυζάντιο 1866). Δομέστικος (πρώτη μνεία 1727), λαμπαδάριος (1728-1734/1736) και, τέλος, πρωτοψάλτης (1734/1736-1770) της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Μαθητής του Παναγιώτου του Χαλάτζογλου. Κατά τη μακρά διαδρομή της ψαλτικής του θητείας συνέχισε την παράδοση του δασκάλου (και προκατόχου του), την οποία και καθιέρωσε ως το πρότυπο ψαλτικό ύφος του καιρού του. Το συνθετικό του έργο υπήρξε ανακαινιστικό και πλούσιο. Από τα πολλά πρωτότυπα μέλη του, τα πιο γνωστά είναι ο Πολυέλεος Δούλοι Κύριον σε ήχο α΄ και δ΄ ('Αγια), τα αργά Πασαπνοάρια του Όρθρου "συντεθέντα προτροπή Κυρίλλου πατριάρχου το άψνστ' [1756]", οι αργές Δοξολογίες, ο Καλοφωνικός Ειρμός Παιδοτόκον παρθένον ηχ γ΄, τα Κρατήματα Καλοφωνικών Ειρμών (κυρίως για τους Ειρμούς του Πέτρου Μπερεκέτη), και ορισμένα άλλα. Ασχολήθηκε επίσης, συστηματικά, και με την αντιγραφή μουσικών χειρογράφων (σώζονται έξι αυτόγραφά του των ετών 1728-1769). Το σημαντικότερο για τον Ιωάννη πρωτοψάλτη (και για την ιστορία της νεώτερης Εκκλησιαστικής μουσικής) παραμένει η αποφασιστική συμβολή του στη διαμόρφωση της αναλυτικής μουσικής σημειογραφίας (δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις που οδήγησαν στη λύση της Νέας Μεθόδου το 1814). Ήδη αρκετά ενωρίς (πριν το 1728) εξήγησε, τρίτος μετά τον Μπαλάσιο και τον Oικουμενικό πατριάρχη Αθανάσιο Ε΄, το γνωστό Αλληλουάριο σε ήχο βαρύ του Θεοδούλου (εξήγηση που επικράτησε ως τις έντυπες δημοσιεύσεις). Το σπουδαιότερο, κατά τη δεύτερη πατριαρχεία (1752-1757) του Κυρίλλου του Ε΄, χρησιμοποίησε στη σύνθεση των δικών του μελών "τρόπον του γράφειν, όστις είναι διάφορος του παλαιού και κλίνει εις το εξηγηματικόν" (Χρύσανθος, Θεωρητικό, Τεργέστη 1832, σ. XLIX). Με τη ριζοσπαστική αυτή καινοτομία ο Ιωάννης πρωτοψάλτης εγκαινιάζει αποφασιστικά την αναλυτική απλούστευση της σημειογραφίας (την οποία και ολοκλήρωσαν, εξελικτικά, οι μεταγενέστεροι, ο μαθητής του Πέτρος ο Πελοποννήσιος, ο Πέτρος ο Βυζάντιος και ο Γεώργιος ο Κρης). Η δραστική αυτή καινοτομία του Ιωάννη πρωτοψάλτη οδήγησε ακριβώς το μεγάλο αυτό πρόβλημα στην οριστική του λύση (Μεταρρύθμιση 1814).

Αυτόγραφο Ιωάννου Πρωτοψάλτου Αυτόγραφο Ιωάννου Πρωτοψάλτου

Αυτόγραφα Ιωάννου Πρωτοψάλτου των ετών 1728 και 1769 (Πηγή: Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, "Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής 1453-1820", έκδοση Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1980).