CD 6ο
ΑΜΩΜΟΣ - ΝΕΚΡΩΣΙΜΑ ΚΑΙ ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΑ
1 CD (Σ006)
Διάρκεια: 74'53''
Ηχογράφηση:
Ψάλλει:
Πατήρ Γεώργιος Τσέτσης
Ένθετο Bιβλίο 104 σελ.
Αθήνα 2005, ISBN 960-8009-28-6 {B}
Περιεχόμενα
- Άμωμοι εν οδώ ηχ πλ β΄ (Στάσις α΄) 2'.01"
- Αι χείρες σου ηχ πλ α΄ (Στάσις β΄) 2'.09"
- Επίβλεψον επ'εμέ ηχ πλ δ΄ (Στάσις γ΄) 1'.37"
- Ευλογητάρια ηχ πλ α΄ 4'.02"
- Μετά των αγίων ηχ πλ δ΄ 1'.20"
- Ιδιόμελα κατ'ήχον 6'.56" - 1. Ποία του βίου ηχ α΄ 0'.58" - 2.Ως άνθος μαραίνεται ηχ β΄ 0'.45" - 3. Πάντα ματαιότης ηχ γ΄ 0'.46" - 4. Όντως φοβερότατον ηχ δ΄ 0'.41" - 5. Εμνήσθην του Προφήτου ηχ πλ α΄ 0'.48" - 6.Αρχή μοι και υπόστασις ηχ πλ β΄ 0'.43" - 7. Ανάπαυσον σωτήρ ηχ βαρύς 0'.18" - 8.Θρηνώ και οδύρομαι ηχ πλ δ΄ 0'.55" - 9. Δόξα. O θάνατός σου ηχ πλ δ΄ - 10. Και νυν. Αγνή Παρθένε ηχ πλ δ΄ 0'.27"
- Αιωνία η μνήμη ηχ πλ α΄ 1'.46"
- Δεύτε τελευταίον ασπασμόν ηχ β΄ 3'.11"
- Μακαρίζομέν σε ηχ πλ α΄ Κε 2'.05"
- Μετά πνευμάτων ηχ δ΄ κλπ 1'.46"
- Μνήσθητι Κύριε ηχ πλ δ΄ 1'.03"
- Λειτουργικά ηχ πλ α΄ Μιχαήλ Χατζηαθανασίου (1880-†1948) τα λεγόμενα «Λυπητερά» 6'.29" - 1.Κύριε ελέησον 0'.37" - 2.Παράσχου Κύριε 0'.27" - 3. Σοί Κύριε 0'.25" - 4.Αγαπήσω σε Κύριε 1'.15" - 6.Άγιος άγιος 1'.14" - 7.Αμήν 0'.26" - 8. Σέ υμνούμεν 1'.14"
- Αγαλλιάσθε δίκαιοι ηχ πλ δ΄ Κοινωνικό Θρασύβουλου Στανίτσα (1910-†1987) 5'.36"
- Μακάριοι ους εξελέξω ηχ πλ α΄ Κοινωνικό Πέτρου Πελοποννησίου (ακμή περ. 1760-†1777) 7'.39"
- Θρηνώ και οδύρομαι ηχ πλ δ΄ («Εις τεθνεώτας») Μανουήλ Δούκα του Χρυσάφη (ακμή περ. 1440-1465) 17'.01"
- O θεός ήλθοσαν έθνη ηχ πλ δ΄ («Εις την ανάλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως») Μανουήλ Δούκα του Χρυσάφη (ακμή περ. 1440-1465) 9'.50"
Σχολιασμός
Στο 6ο CD, υπό τον γενικό τίτλο "Άμωμος" και επιμεριστικό υπότιτλο "Νεκρώσιμα και Επιμνημόσυνα", περιλαμβάνονται τρεις επιμέρους ψαλτικές ενότητες. Στην πρώτη ανήκει η καθαυτό Νεκρώσιμη Ακολουθία (οι 3 στάσεις του Αμώμου, τα νεκρώσιμα Ευλογητάρια, τα κατ' ήχον Ιδιόμελα του Ιωάννου του Δαμασκηνού, και τα άλλα σχετικά), η οποία ψάλλεται ολόκληρη κατά την προφορική παράδοση της Κωνσταντινούπολης.
Στη δεύτερη, μέλη που ψάλλονται συνήθως στις ειδικές επιμνημόσυνες Ακολουθίες, και εδώ κατά την τάξη της Κωνσταντινούπολης: τα Λειτουργικά του Μιχαήλ Χατζηαθανασίου, τα οποία έχουν συντεθεί ειδικά για τον σκοπό αυτόν και γι' αυτό φέρονται με την προσωνυμία τα "Λυπητερά" (εκτελεσμένα επίσης από τον πατέρα Γεώργιο Τσέτση και σε άλλη περίσταση, επόμενα CD αρ. 7 & 8) και τα δύο ομόλογα Κοινωνικά, το Αγαλλιάσθε δίκαιοι ηχ πλ δ' του Άρχοντα Θρασύβουλου Στανίτσα και το κλασικό Μακάριοι ους εξελέξω ηχ πλ α' του Πέτρου Πελοποννησίου.
Στην τρίτη, τέλος, ανήκουν δύο σχετικά παλαιά μαθήματα, και τα δύο συνθέσεις του τελευταίου μεγάλου μουσικού του Βυζαντίου Μανουήλ Δούκα του Χρυσάφη (ακμή περ. 1440-1465): το Θρηνώ και οδύρομαι ηχ πλ δ', που ψαλλόταν παλαιότερα κατά την εκφορά του νεκρού από το ναό στον τόπο ταφής, και το O θεός ήλθοσαν έθνη ηχ πλ δ', που έχει συντεθεί από τον ίδιο αποκλειστικά για το γεγονός της Άλωσης (1453).
Ειδικός λόγος πρέπει να γίνει για το Μέλος της Άλωσης. Το μέλος O θεός ήλθοσαν έθνη ηχ πλ δ΄ είναι ένα ειδικό και μοναδικό στην ιστορία μέλος, το οποίο ο μεγάλος αυτός μουσικός του Βυζαντίου, και οικείος των δύο τελευταίων Βυζαντινών αυτοκρατόρων, έχει συνθέσει αποκλειστικά για την Άλωση (1453) της Κωνσταντινούπολης, «εις την ανάλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως», όπως σημειώνεται σε μεταγενέστερο χειρόγραφο (τέλος 18ου αι.). Πρόκειται για ένα θρηνώδες άσμα, επιτάφιο της Μεγάλης Πόλης (και της Μεγάλης Αυτοκρατορίας), και το οποίο θα πρέπει να θεωρηθεί ως η απαρχή των πολυάριθμων μετέπειτα λαϊκών θρήνων για τη χαμένη Βασιλεία. Στην ουσία, πρόκειται για μελοποίηση των πρώτων στίχων (1-8, με μικρές τροποποιήσεις και αναδιπλώσεις λέξεων) του οη΄ (78ου) Ψαλμού, του οποίου το κείμενο έχει ιδιαίτερη συμβολική αντιστοιχία προς το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός: O θεός, ήλθοσαν έθνη εις την κληρονομίαν σου, εμίαναν τον ναόν τον άγιόν σου [εμίαναν Κύριε]. | Έθεντο τα θνησιμαία των δούλων σου βρώματα τοις πετεινοίς του ουρανού, τας σάρκας των οσίων σου τοις θηρίοις της γης· | εξέχεαν το αίμα αυτών [εξέχεαν Κύριε] ωσεί ύδωρ κύκλω Ιερουσαλήμ, και ουκ ην ο θάπτων. | Εγενήθημεν όνειδος τοις γείτοσιν ημών, μυκτηρισμός και χλευασμός τοις κύκλω ημών. | Έως πότε, Κύριε, οργισθήση εις τέλος, εκκαυθήσεται ως πυρ ο ζήλος σου [έως πότε Κύριε]; | Έκχεον την οργήν σου [έκχεον] επί τα έθνη τα μη γινώσκοντά σε και επί βασιλείας, αί το όνομά σου ουκ επεκαλέσαντο. | Μη μνησθής ημών ανομιών αρχαίων, αλλά βοήθησον ημίν ταχύ και ελέησον ημάς [Θεέ, κατακτήσανε τη χώρα σου άπιστα έθνη, εμίαναν τον ναό σου τον άγιο. Πρόσφεραν τα πτώματα των δούλων σου βορά στα όρνεα του ουρανού, τις σάρκες των πιστών σου στα θηρία της γης· έχυσαν το αίμα τους σαν το νερό γύρω από την Ιερουσαλήμ, και δεν υπήρχε αυτός που θα τους θάψει. Γίναμε όνειδος στους γείτονές μας, εμπαιγμός και χλευασμός στους γύρω μας. Έως πότε, Κύριε, θα οργίζεσαι χωρίς τελειωμό, θά ’ναι καυτές σαν τη φωτιά οι απαιτήσεις σου; Σκόρπισε την οργή σου στα άπιστα έθνη που δεν σε αναγνωρίζουν και σε βασιλείες που δεν επικαλούνται το όνομά σου. Μη μας καταλογίσεις αμαρτίες αρχαίες, αλλά βοήθησέ μας γρήγορα και δείξε μας το έλεός σου]. Το πρωτότυπο αυτό μέλος του Χρυσάφη έχει συντεθεί αμέσως μετά την Άλωση, κάτω από την (αυτοπρόσωπη ασφαλώς) εμπειρία του συγκλονιστικού γεγονότος, και συμπεριλαμβάνεται στο σωζόμενο προσωπικό του αυτόγραφο, μιά ογκωδέστατη Ανθολογία της Παλαιάς Παπαδικής (του έτους 1458, Μονή Ιβήρων, αρ. χφ 986, φ 451r-52r). To ίδιο έχει επισημανθεί επίσης και σε πολύ μεταγενέστερο χειρόγραφο (του τέλους του 18ου αι., Μονή Λειμώνος της Λέσβου, αρ. 8, φ 53r, με την ίδια ακριβώς παλαιά σημειογραφία, και Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, «Μουσικά Χειρόγραφα Τουρκοκρατίας», Αθ. 1975, πίν. αρ. ΧVII). Του τόσο σημαντικού αυτού ιστορικού μέλους δεν έχει (ατυχώς) επισημανθεί, παρά την επίμονη έρευνα, μεταγραφή στη Νέα μέθοδο των μεγάλων πατριαρχικών μουσικών και δασκάλων Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος και Γρηγορίου πρωτοψάλτου (ούτε και των Αγιορειτών εξηγητών του α΄ μισού του 19ου αι.). Ίσως γιατί δεν επρόκειτο για ενεργό λειτουργικό μέλος ή, τουλάχιστον, για μέλος κοινής μουσικής Συλλογής ή κοινού μουσικού Βιβλίου, ενώ πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η ανάμνηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ως εθνικού ιστορικού ιδεολογήματος είναι προϊόν της Μεγάλης Ιδέας (μέσα 19ου αι. κ.εξ. ως τη Μικρασιατική Καταστροφή, 1922, με κορύφωση ακριβώς στις αρχές του 20ού αι.). Αντίθετα, στο τελευταίο ιστορικό δεδομένο ακριβώς φαίνεται ότι οφείλεται και η μοναδική σύγχρονη (περ. «Μουσική», τεύχ. 1, 1912) μεταγραφή του μέλους, του πατριαρχικού μουσικού Μάρκου Βασιλείου, που έχει επισημανθεί (δημοσιοποιημένη ήδη στα «Χειρόγραφα Τουρκοκρατίας», 1975, και στη μεγάλη έκδοση της Εθνικής Τράπεζας, 1980), με την χαρακτηριστική μάλιστα ένδειξη «Μελωδία Βυζαντινή» (και ταυτόχρονη μεταγραφή «εις την γραμμικήν [ευρωπαϊκή] παρασημαντικήν υπό Γ. Δ. Πακτίκου»). Ωστόσο, η μεταγραφή αυτή δεν στοιχείται στα κλασικά (αναλυτικά και μελισματικά) πρότυπα των μεγάλων πατριαρχικών εξηγητών και δασκάλων. Η παραβολή της με το πρωτότυπο αυτόγραφο μέλος του Χρυσάφη (από το οποίο και δηλώνεται ότι έγινε) και το σύνολο άκουσμα (όπως ηχεί στην οικεία έκδοση) δείχνουν ότι πρόκειται περισσότερο για μια «μετροφωνική» μεταγραφή (κατά τα γνωστά πρότυπα του κύκλου της Κοπεγχάγης). Από την άποψη αυτή, η ανάγκη για μια νέα, και περισσότερο πιστή (όσο γίνεται), παραμένει πάντοτε ανοικτή (για την ειδική έρευνα). Παρόλ’ αυτά, ο μελικός χαρακτήρας της σύνθεσης και το σύνολο ηχόχρωμα διαγράφονται (στην παρούσα μεταγραφή) με αρκετή ευκρίνεια, το ίδιο και όλα τα βασικά δομικά στοιχεία. Παντού είναι ευδιάκριτος ο θρηνητικός, ελεγειακός χαρακτήρας, η διαμαρτυρία και η επίκληση (στοιχεία τα οποία τονίζονται εντελώς ιδιαίτερα με τις συχνές αναδιπλώσεις των λέξεων), ακόμη ο λαμπρός μουσικός τονισμός στα κατάλληλα, και αναγκαία, σημεία του κειμένου. Με τα δεδομένα αυτά, το μέλος αυτό του Χρυσάφη δεν είναι μόνο ένα σπουδαίο ιστορικό μουσικό τεκμήριο, αλλά και ένα εξίσου σπουδαίο καλλιτεχνικό δημιούργημα.
Η ερμηνεία όλων των μελών, που περιέχονται στο CD, από τον πατέρα Γεώργιο Τσέτση στηρίζεται (και εδώ) στην ανεπανάληπτη ζωντανή εμπειρία, όχι μόνο του Πατριαρχικού, αλλά κυρίως (στη συγκεκριμένη περίπτωση) του ευρύτερου Κωνσταντινουπολίτικου βιώματος, επίσης στην προσωπική ερμηνευτική αντίληψη και στο πάντοτε ενδιαφέρον ιδιοπρόσωπο φωνητικό τάλαντο (τονικότητα, εύρος φωνής, ηχόχρωμα). Καταρχήν, λαμπρή είναι η προφορική ερμηνεία του Αμώμου, κατά την ακραιφνή παράδοση της Κωνσταντινούπολης, με το τόσο λιτό και απέριττο ύφος, τις χαμηλές βάσεις, την στοχαστική και ήπια εκφορά. Πρόκειται για μιαν υποδειγματική, στο ήθος και στη διατύπωση, εκτέλεση, η οποία όχι μόνον αναδεικνύει έξοχα τα παρόντα ειδικά μέλη, αλλά και προβάλλει, άλλη μια φορά, τη γενικότερη σημασία των σύντομων προφορικών μελών (ιδιαίτερα στην απλή ταχύρρυθμη συλλαβική τους εκφώνηση). Και πρέπει να ειπωθεί ότι ακριβώς η σύντομη προφορική παράδοση, πέρα από την λαϊκότητα της εκδοχής της, αποτελεί στην πράξη την εδραία βάση της καθόλου εκκλησιαστικής λειτουργικής μουσικής. Αντίθετα, η ερμηνευτική αντιμετώπιση των Λειτουργικών και των Κοινωνικών είναι, στην προκείμενη περίπτωση, αρκετά διαφορετική, όπως επιβάλλεται σε μέλη ιδιαίτερα έντεχνα και δυναμικά. Και τα μεν Λειτουργικά εκτελούνται κατά τη βασική υφολογική τους χροιά, ήπια, μελωδικά, έντεχνα, χωρίς καμιάν επιπλέον κατ’ επίφαση κατάνυξη. Λαμπρή, ωστόσο, αποδεικνύεται εδώ η ερμηνεία στο Κοινωνικό του Στανίτσα, με την τόσο περίτεχνη μελωδική πλοκή και τις ιδιαίτερα δυναμικές κορυφώσεις. Το ίδιο ισχύει, πολύ περισσότερο, και για το κλασικό Κοινωνικό Μακάριοι ους εξελέξω ηχ πλ α΄ του Πέτρου Πελοποννησίου. Δεν είναι μόνο σ’ αυτό η αφαιρετική και υπερβατική ερμηνευτική διάθεση, αλλά, κυρίως, η σταθερή τονική εκφορά των θέσεων, η διαστηματική και χρωματική ευκρίνεια και διαύγεια, πάνω απ’ όλα η στιβαρή και δυναμική διατύπωση του σύνολου μέλους. Η παρούσα ερμηνεία πρέπει να θεωρηθεί μια από τις ωραιότερες, και τις πιο αντιπροσωπευτικές, στα ειδικά αυτά εκκλησιαστικά μέλη. Ενδιαφέρουσα, τέλος, είναι και η ερμηνεία στα δύο παλαιά μέλη του Χρυσάφη. Το Θρηνώ και οδύρομαι εκτελείται, ως οδοιπορικό στην ουσία μέλος, αργά, στοχαστικά, εύρυθμα, με έμφαση στις ειδικές χρωματικές αποκλίσεις, χωρίς περιττούς συναισθηματισμούς και επιτηδεύσεις, όπως ταιριάζει ακριβώς σε ένα λιτό και στοχαστικό μέλος. Στο μέλος για την Άλωση, παρά την αμφισημία της μεταγραφής, εξαίρεται λαμπρά ο καθαυτό ελεγειακός χαρακτήρας, η σύστοιχη διαμαρτυρία και επίκληση, χωρίς ωστόσο υπερτονισμούς και, σημαντικό για την περίπτωση, χωρίς ιδεολογικές φορτίσεις. Με όλες αυτές τις εκτελέσεις, αρμόδιες και ποικίλες για κάθε περίσταση, χωρίς δογματισμούς ή τυποποίηση, αποδεικνύεται (για πολλοστή φορά) ότι η ερμηνεία των Εκκλησιαστικών μελών δεν είναι δεξιοτεχνία και έμφαση, ούτε επικυριαρχία τεχνικών δεδομένων, αλλά όραση εσωτερική, ενδιάθετη στάση νου και ψυχής, πάνω απ’ όλα, σοφία, μέτρο, βίωμα. Αυτό παραμένει και στη συγκεκριμένη δισκογραφική έκδοση το βαθύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό δίδαγμα.
Η σημασία του CD επικεντρώνεται ακριβώς, από μια πρώτη άποψη, σε όλα αυτά τα ειδικά και σπάνια, στην τρέχουσα δισκογραφία, μέλη. Ωστόσο, πέρα από τα μέλη, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και εδώ η ομόλογη ερμηνεία του Κωνσταντινουπολίτη και Μεγάλου πρωτοπρεσβυτέρου του Oικουμενικού Πατριαρχείου πατρός Γεωργίου Τσέτση. Ιδιαίτερα εξαίρεται η εκτέλεση του Αμώμου, με το τόσο λιτό και ανεπιτήδευτο ύφος (σε ισχυρή αντίθεση με την τετράφωνη συνήθως και "θεατρική" Ελλαδική πρακτική, κυρίως στα μεγάλα Κοιμητήρια της Αθήνας). Επίσης, ο στιβαρός, έντεχνος και αυθεντικός τρόπος ερμηνείας στα Κοινωνικά και στα παλαιά Βυζαντινά μέλη. Εκλογή και ερμηνεία αποτελούν, πράγματι, εδώ σπουδαία εμπειρία, γενικά αλλά και για το συγκεκριμένο αυτό λειτουργικό είδος. Σπουδαία, ειδικότερα, και η εμπειρία από το άγνωστο, και μοναδικό στην ιστορία, μέλος για την Άλωση (αληθινό μνημόσυνο για τη μεγάλη Πόλη και το μεγάλο Γεγονός του καθόλου Ελληνισμού).
Κατέβασμα
Προφορικό
